Wachtdiensten thuis na het Matzakarrest

Vóór het arrest Matzak oordeelde het Hof van Justitie dat wachtdiensten thuis, waarbij de werknemer permanent beschikbaar moet zijn om gehoor te geven aan oproepen van zijn werkgever, maar zonder de verplichting om aanwezig te zijn op een door de werkgever aangewezen plek, enkel arbeidstijd zijn wanneer de werknemer effectief arbeidsprestaties verricht. Het Hof van Justitie ging er namelijk van uit dat de werknemer gedurende die wachtdiensten thuis voldoende vrijheid had om zijn tijd te besteden zoals hij zelf wilde en daardoor niet ter beschikking stond van de werkgever.

Wachtdiensten op de arbeidsplaats werden daarentegen integraal als arbeidstijd beschouwd.

In lijn met de Europese rechtspraak, waren de Belgische arbeidsgerechten van mening dat een wachtdienst thuis die effectief in arbeidsprestaties wordt omgezet, als arbeidstijd moest worden beschouwd. Meer onzekerheid bestond er aanvankelijk over de kwalificatie van wachtdiensten thuis wanneer de werkgever beschikbaar moest zijn maar nooit werd opgeroepen.

Bepaalde rechtspraak meende dat wachtdiensten buiten de arbeidsplaats arbeidstijd konden zijn, in de mate dat de werknemer daadwerkelijk beknot was in zijn vrijheid om over zijn tijd te beschikken en in die optiek ter beschikking stond van zijn werkgever.

Het Hof van Cassatie maakte echter komaf met deze strekking in de rechtspraak met zijn arrest van 10 maart 2014 door te oordelen dat wachtdiensten waarbij de fysieke aanwezigheid op de arbeidsplaats niet vereist is, geen arbeidstijd zijn. Volgens het Hof van Cassatie is het irrelevant dat de bewegingsvrijheid van de werknemer beperkt is tijdens de wachtdienst omdat hij binnen een bepaalde straal van de arbeidsplaats moet verblijven om die binnen een bepaalde tijd te kunnen bereiken.

Op 21 februari 2018 moest het Hof van Justitie zich opnieuw uitspreken over de kwalificatie van wachtdiensten thuis als arbeidstijd. Het Hof oordeelde dat wachtdiensten thuis van een vrijwillig brandweerman (Matzak) die binnen 8 minuten gehoor moest kunnen geven aan een oproep van zijn werkgever, integraal als arbeidstijd moesten worden beschouwd aangezien:

• de werknemer tijdens de wachtdiensten fysiek aanwezig moet zijn op een door de werkgever aangewezen plek; en
• de werknemer zich daar ter beschikking moeten houden om, indien nodig, onmiddellijk de nodige prestaties te leveren.

Die dubbele verplichting zorgt ervoor dat een werknemer in een situatie als Matzak vanuit geografisch en temporeel oogpunt beperkt is om zijn tijd aan zijn persoonlijke en sociale interesses te wijden.